Zərif Kölgələrin növbəti müsahibi Anar Atakişi
– İndi çoxları qiraətlə məşğuldur, təbii ki, peşəkar qiraət başqa. Sizi peşəkar qiraətçi kimi şeir deyənlərin çoxluğu narahat etmir ki? Ümumiyyətlə, bəzi azadlıqlar, buna həvəskar qiraətçilik də daxildir, çərçivəyə salınmalıdırmı?
– Sualınız çox maraqlıdır və müzakirəyə dəyər mövzudur. Qiraətlə bağlı peşəkar yanaşma ilə həvəskar yanaşma arasındakı fərqləri vurğulamaq vacibdir. Peşəkar qiraətçilər, adətən, şeirə doğru ritm, intonasiya və emosiyanı çatdırmaq üçün xüsusi bacarıqlara malikdirlər. Onların çıxışları dinləyicidə dərin təsir yaradır və əsərin mahiyyətini daha yaxşı ifadə edir.
Həvəskar qiraət isə daha çox şəxsi maraq və zövqə əsaslanır. Onların bu fəaliyyətlə məşğul olmaları, əslində, ədəbiyyatın təbliği və sevgisinin artırılması baxımından müsbət qiymətləndirilə bilər. Lakin həvəskar qiraətçilərin özlərini peşəkar kimi təqdim etmələri və ya peşəkar standartlara uyğun gəlməyən çıxışlar etmələri, bəzən qiraət sənətinə qarşı mənfi rəy formalaşdıra bilər.
Azadlıqlara gəlincə, həvəskar qiraət də insanın öz ifadə hüququnun bir hissəsidir və əlbəttə, buna məhdudiyyət qoyulmamalıdır. Lakin bu fəaliyyətin peşəkar qiraətin dəyərini azaldıb-azaltmadığı məsələsi ayrı müzakirə mövzusu ola bilər. Əsas məsələ dinləyici auditoriyasını düzgün istiqamətləndirmək, həm həvəskarları, həm də peşəkarları fərqli meyarlara əsasən qiymətləndirməkdir.
Bəs sizcə, Xəyalə xanım, qiraətdə keyfiyyətlə kəmiyyət arasındakı bu ziddiyyətlər necə həll olunmalıdır?
Mən həyatımın bütün məqamlarında, Anar bəy, keyfiyyətə üstünlük vermişəm, buna sənət də daxildir, münasibətlər də. Seçici davranmaq bəzi hallarda münasibətlərin qırılmasına səbəb olsa belə keyfiyyət həmişə öndədir. Keyfiyyətli təklik boş çoxluqdan üstündür!
– Bəzən qiraətçilər mətndən çox müəllifə, onunla olan dostluğa önəm verirlər. Bu da zəif mətnlərin təbliğatına gətirib çıxarır. Bu zəif mətnlər isə zamanla oxucunun zövqünü korlayır, sevilir, qəbul edilir. Bəs siz şeir seçərkən nəyi əsas götürürsüz?
– Şeir seçərkən əsas götürdüyüm bir neçə mühüm meyar var:
Məzmunun dərinliyi və səmimiyyəti:
Şeir oxucunun ruhuna toxunmalı, dərin düşüncələrə yol açmalı, səmimi hisslər ifadə etməlidir. Süni və məcburi ifadələr mənə təsir etmir.
Dil və ifadə tərzi: Şeirin dili zəngin, axıcı və ahəngdar olmalıdır. Yersiz qafiyələr və məna dərinliyindən uzaq sözlər şeirin dəyərini aşağı salır. Hər bir misra öz yerində və mənasında doğru olmalıdır.
Hisslərin çatdırılması: Şeir yazıldığı anda yaşanmış bir duyğunun güzgüsü olmalıdır. Oxucu o hissi sanki özü yaşayırmış kimi qəbul etməlidir.
Universallıq və yenilikçilik: Yalnız müəyyən bir dövrə deyil, müxtəlif oxucu təbəqələrinə və zamanlara təsir edə bilən şeirlər mənim diqqətimi çəkir. Eyni zamanda, yeni fikir və üslubların olması da vacibdir.
Dostluq və şəxsi münasibətlər heç vaxt şeirin seçimi üçün kriteriya ola bilməz. Ədəbi fəaliyyət şəxsi maraqlardan uzaq, obyektiv dəyərlər üzərində qurulmalıdır. Təəssüf ki, sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bəzən zəif mətnlər müəllifə olan münasibət səbəbilə geniş şəkildə təbliğ olunur. Bu, oxucunun ədəbi zövqünü formalaşdırmaq əvəzinə onu aşağı sala bilər.
– Belə bir deyim var: “Yaşım yanımdakı insana görə dəyişir”. Bəs sizdə necədir?Ruh halınız, özünüzü hiss etdiyiniz yaş insana görə dəyişirmi?
– Bu deyim çox maraqlı və düşündürücüdür. Mən də bununla müəyyən dərəcədə razıyam, çünki ətrafımızdakı insanların enerjisi və davranışları ruh halımıza təsir edir.
Bəzən gənc ruhlu, optimist və enerjili insanlarla birlikdə olarkən özümü daha cavan, dinamik hiss edirəm. Əksinə, dərin düşüncəli, təcrübəli və müdrik insanlarla vaxt keçirəndə özümü daha yetkin və ağıllı biri kimi hiss edirəm. Ətrafımızdakı insanların ruh halı və davranışları bizim öz daxili dünyamızı əks etdirməkdə bir güzgü rolu oynayır.
Amma düşünürəm ki, bu təsir tamamilə başqalarına bağlı olmamalıdır. İnsan öz daxilində balans yaratmağı və öz ruh halını idarə etməyi də bacarmalıdır. Əsas olan, öz kimliyini itirmədən, çevrənin təsirinə uyğunlaşa bilməkdir.
– Bir şeyə, bir yerə bağlı olmaq məhrumiyyətdir, yoxsa azadlıq? Və yaxud da məcburi qaldığınız yerlər, kimsələr olubmu?
– Bu çox fəlsəfi və dərin bir sualdır. Bağlılıq, insanın həyatında həm məhrumiyyət, həm də azadlıq ola bilər, amma bu həmin bağlılıq və ya məcburiyyətin təbiətindən asılıdır.
– Bağlılıq – Məhrumiyyət, yoxsa azadlıq?
Bağlılıq məhrumiyyət ola bilər: Bağlı olduğumuz şeylər, insanlar, yerlər və ya işlər zamanla bizi əngəlləyə, azadlığımızı məhdudlaşdıra bilər. Bəzi hallarda bir yerə və ya insana bağlı olmaq insanın seçim azadlığını məhdudlaşdırır və özünü təkrarlayan, təkəbbürlü bir həyat sürməyə səbəb ola bilər. Məsələn, insanın özünü daim bir şəxsə, bir məkan və ya həyat şəraitinə bağlı hiss etməsi bəzən onu irəliləməkdən saxlayar.
Bağlılıq azadlıq ola bilər: Bəzi hallarda bağlı olduğumuz şeylər bizi daha azad edir. Məsələn, yaxın bir ailə üzvünə, dostlara və ya müəyyən bir həyat şəraitinə bağlı olmaq insanı hiss etirir ki, arxasında güvənli bir dəstək var. Bu tip bağlılıq insanın daha möhkəm durmasını təmin edir və daxili azadlığına səbəb ola bilər.
Məcburiyyətlə bağlı olmaq:
Bir yerə, insana və ya şəraitə məcburi qaldığınız anlar həyatın bir hissəsidir. Bəzən biz öz seçimlərimizlə bağlı oluruq, amma bəzən də şərait məcburiyyət yaradır. Məsələn, işə, ailəyə, borca bağlı olmaq kimi hallar bəzən bizim azadlığımızı məhdudlaşdırsa da,həm də bizi müəyyən məqsədlərə yönəldir.
Bu məcburiyyətlər həyatımızda bəzən zəruri olur,həyatı davam etdirmək, məsuliyyətlərimizi yerinə yetirmək və başqalarına qarşı öhdəliklərimizi yerinə yetirmək üçün. Amma bəzi hallarda bu məcburiyyətlər insanı əsl istəklərindən uzaqlaşdırıb ona ruhi və emosional ziyan verə bilər.
– Yaşamaq da bir bacarıqdır, bəzən həyat insana çətin gəlir. Elə anlarda özünüzə necə kömək edirsiniz?
– Bəli, yaşamaq doğrudan da bir bacarıqdır, çünki həyatın çətinliklərini qarşılamaq, onlardan keçmək və yenidən ayağa qalxmaq böyük iradə və müdriklik tələb edir. Həyatın çətin anlarında özümə kömək etmək üçün bir neçə üsuldan istifadə edirəm.
Düşüncələrimi sakitləşdirmək: Çətin anlarda ilk addım öz daxili səsimi sakitləşdirməkdir. Meditasiya, dərin nəfəs alma texnikaları və ya sadəcə təbiətdə gəzinti bu prosesdə kömək edir.
Problemləri bölüşmək: Dostlarım və yaxınlarımla söhbət etmək, hisslərimi ifadə etmək mənə çox kömək edir. Bəzən sadəcə danışmaq belə yüngülləşmə hissi yaradır.
Kiçik addımlarla irəliləmək: Böyük problemlər məni sıxanda, hər şeyi bir anda həll etməyə çalışmıram. Əvəzində, məsələni kiçik hissələrə bölərək tədricən həll etməyə çalışıram.
Oxumaq və yazmaq: Mənim üçün ədəbiyyat həm qaçış, həm də terapiya vasitəsidir. Mənə təsir edən şeirləri oxumaq və ya hisslərimi kağıza tökmək ağrını yüngülləşdirir.
Özümü xatırlatmaq: Hər çətinlikdən sonra gələn rahatlıq dövrünü xatırlamaq, keçmişdə başa gəldiyim çətinlikləri düşünmək mənə ümid verir. “Bu da keçəcək” prinsipi ilə yaşayıram.
Mənə də maraqlıdı, Xəyalə xanım, sizin üçün çətin anlarda ən təsirli dəstək mənbəyi nədir? Özü-özünüzə ən çox hansı üsulla kömək edirsiniz?
Əgər anasansa, dəstək mənbəyin mütləq övladların olmalıdı. Həyatımda onlar qədər güclü təsirə malik 2-ci bir nəsnə yoxdu. Bəzən məni zəyif edən də, güclü edən də övladlarımdı. Mən həmişə deyirəm yaşamağın çəmini tapmaq lazımdı. Tapmışammı? Əksər vaxtlarda yox. Sadəcə mən zəyif olanda gizlənirəm!
– İndiki ağlım olsaydı… İndiki ağlınız olsaydı, nələri etməzdiniz, nələri edərdiniz?
– “İndiki ağlım olsaydı” ifadəsi çox zaman insanın həyatında etdiyi seçimləri yenidən nəzərdən keçirmək istədiyi anlarla bağlıdır. Mən də bu sual üzərində düşünəndə bəzi şeyləri fərqli edə biləcəyimi hiss edirəm:
Nələri etməzdim:
Boşa zaman itirməzdim.Həyatın dəyərini daha erkən anlayar və əhəmiyyətsiz işlərə bu qədər vaxt sərf etməzdim.
Hər kəsi razı salmağa çalışmazdım.Hamının gözləntilərinə uyğun yaşamağın özümə ziyan verdiyini daha tez anlayardım.
Mənasız qorxulara təslim olmazdım.Çox vaxt riskdən qorxub bəzi fürsətləri əldən buraxdım. İndiki ağlım olsaydı, bu qorxuların əslində əhəmiyyətsiz olduğunu bilib daha cəsarətli olardım.
Nələri edərdim?
Özümə daha çox yatırım edərdim. Daha çox öyrənər, fərdi inkişafıma erkən yaşlarda diqqət yetirərdim. Kitablar, təlimlər və fərqli təcrübələrlə zənginləşərdim.
Seçimlərimdə daha cəsarətli olardım. Risk almaqdan qorxmazdım, çünki indi başa düşürəm ki, böyümək və uğur qazanmaq üçün cəsarət vacibdir.
Həyatın gözəlliklərini daha çox qiymətləndirərdim. Xırda şeylərdən zövq almağı, hər anın dəyərini bilməyi daha erkən öyrənərdim.
Amma bir tərəfdən də düşünürəm ki, keçmişdə etdiyimiz səhvlər bizi indiki halımıza gətirir. Əgər həmin səhvlər olmasaydı, bəlkə də indiki düşüncələrə və təcrübəyə sahib olmazdıq.
– Bir də var zamana buraxmaq. Bəzən zamana buraxıb itiririk, bəzən də zaman yaralarımızı sağaldır. Zaman sizə necə davranıb?
– Zaman maraqlı bir müəllimdir, bəzən bizi sevməklə qucaqlayır, bəzən isə çətin dərslərini acımasız şəkildə öyrədir. Mənim üçün zaman həm sağaldıcı, həm də sınaqdır.
Zamanın müalicəvi tərəfi:
Zaman çox yaraları sağaldır. İnsan bəzi hadisələri yaşarkən onların ağrısından qurtulmayacağını düşünür, amma zaman keçdikcə həmin ağrıların azaldığını və xatirəyə çevrildiyini görürəm. Zaman mənə səbirli olmağı, hər şeyin bir vaxtı və səbəbi olduğunu öyrədib.
Zamanın sərt dərsləri:
Amma bəzən zamana buraxmaq da itirməyə gətirib çıxarır. Bir qərarı gecikdirmək, hərəkətsiz qalmaq və ya fürsətləri qiymətləndirməmək bəzən geri dönməyən itkilərlə nəticələnir. Zaman mənə göstərib ki, hər şeyi zamana buraxmaq həmişə ən yaxşı seçim deyil,bəzi məqamları özümüz də idarə etməliyik.
Zaman mənə həm təmkinli olmağı, həm də hərəkət etməyin zəruriliyini öyrədib. Əsas məsələ, nəyi zamana buraxmaq, nəyi isə öz əlimizə almaq olduğunu bilməkdir.
– Birini tanımaq, birinə güvənmək üçün vaxtmı lazımdır, yoxsa ağıl anlayır, ürək hiss edir? Bu baxımdan yanıldıqlarınız olubmu?
– Birini tanımaq və ona güvənmək həm vaxt, həm də duyğu məsələsidir. Ağıl və ürək birlikdə işləyəndə daha sağlam nəticələr əldə edirik, amma bu ikisi arasında balansı tapmaq hər zaman asan olmur.
Vaxtın rolu:
Vaxt insana başqa birini daha dərindən tanımaq fürsəti verir. Çünki insanların əsl siması yalnız zamanla, fərqli vəziyyətlərdə üzə çıxır. Bu, xüsusən də güvən məsələsində çox vacibdir. Güvən tələsik qərarlar üzərində qurulsa, xəyal qırıqlıqları qaçınılmaz olur.
Ağıl və ürək:
Bəzən ağıl bir insanın xarakterini anlayır, zəif və ya güclü tərəflərini görür, amma ürək ona baxmayaraq güvənmək istəyir. Ürəyin həssaslığı bizi insanlara yaxınlaşdırır, amma bəzən bizi yanıltmaq riski daşıyır. Mənim də belə yanılqılarım olub,ağlımın xəbərdarlıq etdiyi bir insana ürəyimlə bağlanmışam və nəticədə xəyal qırıqlığı yaşamışam.
Yanılmaq və dərslər:
Bəli, yanıldıqlarım çox olub. Tələsik güvəndiyim insanlar məni yanıltdıqda, əvvəlcə peşmanlıq hissi yaşasam da, sonradan anladım ki, bu da həyatın bir dərsidir. Yanılmaq insana öz sərhədlərini və kimə və necə güvənəcəyini öyrədir.
– Deyirlər, zəif kişinin qadını bacarıqlı olur, güclü kişinin qadını bacarıqsız. Kişi, ümumiyyətlə, necə olmalıdır
– Bu deyim maraqlı bir müşahidəni ifadə edir, amma hər kəsin həyat təcrübəsinə görə dəyişən bir həqiqətdir. Kişinin necə olması barədə universal bir qayda olmasa da, müəyyən xüsusiyyətlər var ki, onların olması həm kişiyə, həm də onun yaxınlarına həyatlarını daha mənalı və balanslı qurmağa kömək edir.
Kişinin əsas keyfiyyəti məsuliyyətli olmaqdır.
Bir kişi ailəsinə, sözlərinə və qərarlarına qarşı məsuliyyət daşımalıdır. Bu onun həm öz həyatını, həm də başqalarının həyatını etibarlı şəkildə idarə edə bilməsi üçün vacibdir.
Dəstəkçi və qayğıkeş olmalıdır.
Güclü kişi o deyil ki, yalnız özünü göstərir, amma zəifliyə dözmür. Güclü kişi həyat yoldaşını, ailəsini və yaxınlarını dəstəkləyən, onların potensialını ortaya çıxarmağa kömək edən insandır.
Səbirli və anlayışlı olmalıdır.
Kişi təkcə fiziki gücü ilə deyil, daxili səbir və anlayışı ilə də güclü olmalıdır. Həyatın çətinliklərində soyuqqanlı olmaq ailəni və münasibətləri qoruyur.
Qürurlu, amma təkəbbürsüz olmalıdır.
Kişi öz dəyərini bilməli və özünə hörmət etməlidir, amma bu qürur heç vaxt başqalarını kiçiltməyə və ya laqeyd yanaşmağa çevrilməməlidir.
Fikirləri açıq olmalıdır.
Kişi həm özünü inkişaf etdirməli, həm də başqalarının fikirlərinə hörmətlə yanaşmalıdır. Təhlükəsizlik və azadlıq hissini birlikdə verməyi bacarmalıdır.
Zəif kişi – güclü qadın, güclü kişi – zəif qadın?
Bu fikir bəlkə də güc və bacarığın münasibətlərdə necə bölüşdüyü ilə bağlıdır. Güclü kişi qadınına öz istedadlarını və bacarıqlarını ifadə etmək üçün şərait yaradır. Bacarıqlı qadın da öz gücü ilə kişinin zəif tərəflərini tamamlaya bilir. Münasibətlərdə balans vacibdir və hər iki tərəf öz güclü və zəif tərəflərini birləşdirməyi bacarmalıdır.
– Qadınlar güclü olanda tək qalırlar, bəs kişilər?
– Bu, maraqlı bir müşahidədir və cəmiyyətin qadınlara və kişilərə olan fərqli gözləntilərindən qaynaqlanır. Həm qadınların, həm də kişilərin güclü olması onların münasibətlərdəki yerinə təsir edir, amma bu təsir fərqli şəkildə özünü göstərə bilər.
Güclü qadınlar niyə tək qalır?
Cəmiyyətin stereotipləri: Güclü qadınlar bəzən “çox müstəqil” və ya “idarəolunmaz” kimi görünür. Cəmiyyət hələ də qadından daha çox itaətkarlıq və qayğıkeşlik gözləyir. Güclü qadının sərbəstliyi bəzən kişiləri qorxuda bilər.
Uyğun partnyor tapmaq çətinliyi: Güclü qadınlar özlərinə bərabər və ya onlardan daha güclü şəxsləri axtarır. Amma belə insanlar nadir olur, bu da onların tək qalma ehtimalını artırır.
Öz güclərinə güvənmək: Güclü qadınlar çox vaxt münasibətə məcbur ehtiyac hiss etmədikləri üçün öz seçimlərini daha diqqətlə edirlər və tək qalmağı yanlış bir
münasibətdən üstün tuturlar.
Bəs güclü kişilər?
Daha çox qəbul edilir: Cəmiyyət kişilərin güclü və müstəqil olmasını daha normal qəbul edir. Buna görə də güclü kişilər münasibətlərdə daha az “təhdid” olaraq görünürlər.
Duyğusal tənhalıq: Amma güclü kişilər də tək qala bilər, xüsusən də duyğusal tərəflərini ifadə etməkdən çəkinirlərsə. Çünki həddindən artıq güc göstərmək bəzən onların əsl ehtiyaclarını və zəif tərəflərini gizlətməyə gətirib çıxarır.
Seçilən deyil, seçən olmaq: Güclü kişilər çox vaxt seçim azadlığına sahib olur, amma bu, bəzən onların münasibətə daha məsuliyyətsiz yanaşmasına səbəb ola bilər. Bu da zamanla təkliyə gətirib çıxara bilər.
Əsas məsələ: balans
Həm qadın, həm də kişi üçün güc münasibətlərdə problem yaratmamalıdır. Güc sevgi, hörmət və dəstək üçün bir maneə deyil, əksinə, münasibətləri daha sağlam və güclü etməli bir keyfiyyətdir. Güclü insanlar öz bərabərlərini tapmaqda daha çətinlik çəksələr də, bir dəfə doğru insanı tapanda daha dərin və uzunmüddətli münasibətlər qururlar.
