“Müsahibə həftəsi”nin bu dəfəki qonağı – şeirlərindəki səmimiyyəti ilə seçilən, oxucusunu sözün sadəliyi ilə deyil, duyğunun dərinliyi ilə ovsunlamağı bacaran qələm sahibi, şair Əfsanə Rəvandır.
Xoş gördük, Əfsanə xanım! Bugünkü müsahibəmizi, şeirlərinizdəki kimi səmimi cavablarla zəngin olacağına inanaraq hazırlamışam.
-Xoş gördük! Suallarınıza cavab verərkən əlimdən gəldiyi qədər səmimi olmağa çalışacağam.
1. Şeir yolunuzun başlanğıcını xatırlayırsınızmı? İlk misranız nə zaman doğuldu və hansı mətbu orqanda ilk dəfə çap olundunuz?
– Əlbəttə xatırlayıram çünki ən birinci övladlarım üçün yazmışam, düzdü onu heç vaxt üzə çıxartmadım eləcə qaldı, ancaq heç vaxt da unutmayacağım misralardı
Onlarla bir yerdə böyüyürəm mən,
Ruhum qanad açır onlar güləndə.
Küsüb, inciyirlər məndən məbadə,
Hardansa bir az gec evə gələndə.
Bu misralar mənim ilk misralarımdı. Ancaq oxuculara təqdim etdiyim ilk şeirim “Amma bağışladım baxışlarına” şeiri olub və ilk dəfə “Oxu Məni” qəzetində çap olunmuşam. Elə burdan İsa Rəvana da, bir daha təşəkkür edirəm.
2. “Rəvan” təxəllüsü – sadə, amma dərin çağırışlı bir addır. Bu təxəllüs sizə haradan və necə gəldi? Özünüzə aid hesab etdiyiniz mənası nədir?
– ”Rəvan” təxəllüsünü götürməmişdən əvvəl soyadımı qeyd edirdim, lap əvvəlki paylaşımlarda elə qeyd olunub. Bir gün düşündüm ki, gör nə qədər şairlər, yazıçılar öz adlarının yanına, ya atalarının, ya övladlarının adını yaraşdırıb, necə də gözəl alınıb. Dedim bəlkə mən də oğlumun adını özümə təxəllüs götürüm və başladım “Əfsanə Rəvan” imzasıyla şeirlərimi paylaşmağa. Çox da sevildi, uğurlu alındı.
3. Bugünkü dövrdə sosial şəbəkələrdə olmayan bir şair sizcə unudulmağa məhkumdurmu? Yadda qalmaq üçün virtual dünyada aktiv olmaq şərtdirmi, yoxsa hələ də qələmin gücü öz taleyini yaza bilər?
– Bu gün artıq mən də, aylardı sosial şəbəkələrdə yoxam, bilmirəm unudulmuşam ya zamanla heç xatırlanmaram. Ümumiyyətlə belə deyim sosial şəbəkə zamanla yarış üçün ən gözəl vasitədir. İnsanlar səni görür tanıyır, tanıdır bir sözlə şairi xalqa yaxınlaşdırır. Amma belə də düşünəndə şair üçün iki misra bəs edir ki, yaddaşlarda qalsın. Yəni, sosial şəbəkələr yadda qalmağın yolu ola bilər, amma şərti deyil. Əgər yazılan misralar həqiqətən güclüdürsə, onlar virtual dünyadan kənarda da öz taleyini yaza bilir.
4. Son vaxtlar müşahidə etdiyim bir məqam var: bəzi imkanlı şəxslər və ya onların xanımları kitab nəşr etdirib “mən neçə kitab müəllifiyəm” deyə təqdim olunurlar — xüsusilə poeziya janrında. Sizcə bu cəhdlər daxili ehtiyacdan doğur, yoxsa “şair” yazıçı statusu bir növ sosial imic vasitəsinə çevrilib?
– İllərdi davam edən hadisədi bu. İnsanlar “şair”, “yazıçı” adını bilmirəm status kimi niyə istifadə etmək istəyirlər. Bu gün maddi imkanı olan şəxslər, görürlər ki, nəşriyyat prosesi asanlaşıb və başlayırlar hərə bir kitab çıxartmağa amma vaxt və oxucu yaddaşı ən ədalətli ölçüdür. İmkanla çap olunmuş kitab ola bilər, amma oxucuya toxunmursa, uzunömürlü olmur.
5. Sosial imicdən söz düşmüşkən, bugünkü Azərbaycan reallığında qadın “şair” adını necə daşıyır? Bu kimliyi qürurla səsləndirirsiniz, yoxsa bəzən cəmiyyətin reaksiyasını nəzərə alaraq çəkinirsiniz?
–Çox həssas və maraqlı məqama toxundunuz. Bu gün Azərbaycan reallığında qadın “şair” adını qürurla daşıya bilir, çünki Azərbaycan poeziyasının tarixi qadın şairlərin – Xurşidbanu Natəvan, Məhsəti Gəncəvi, Mirvarid Dilbazi kimi adların — gücü ilə zəngindir. Bu da “şair” adını daşımağı qürür halına gətirir. Təəssüf ki, bəzi hallarda qadın şair olmaq yaxşı qarşılanmır o dəqiqə fikirləşirlər ki, “qadın yazırsa, demək ki, çox hissiyatlıdır”, “onun şeirləri ancaq sevgi mövzusundadır” yəni bu kimi yanaşmalar da olur. Ancaq indi qadın qələm sahiblərinə, daha geniş tribunalar açılıb, ədəbi birliklərin başında qadın şairlərimiz var. Artıq müasir dövrün tələbləri, qadın yazarları daha da yaxşı şəkildə önə çıxarır.
6. Müşahidəmə əsasən deyə bilərəm ki, bu gün bir çox insan üçün “yazıçıyam” demək, “şairəm” deməkdən daha prestijli görünür. Sizcə bu yanaşma haradan qaynaqlanır? Yazıçı desələr daha ciddi qəbul olunduğunuzu hiss edirsiniz, yoxsa şair?
–Yazıçı dedikdə hekayə, roman, publisistika bu kimi daha çox oxuna bilən, hər kəsə ” aydın” şəkildə çatan formalar nəzərdə tutulur həmin romanlar, nəsrlər xalqın güzgüsü kimi qəbul olunur bu da yazıçıya daha da “ciddi” intellektual imic qazandırır. Şair olmaqsa çətin və məsuliyyətlidir çünki şairin sözü, bir neçə misrası bəzən bütöv bir roman qədər yük daşımalıdır. Mənim şəxsi yanaşmam: yazıçı da, şair də öz sözünün məsuliyyətini daşıyır. Amma şairin sözü daha tez yanır, daha tez də yadda qalır. Bu baxımdan poeziya bəlkə də daha ağır yükdür
7. Sizcə bir qadın şair eyni anda həm həssas, həm sərt ola bilərmi? Poeziyada qadınlıq sizcə daha çox zəriflikdir, yoxsa dirəniş?
–Onsuzda qadınlar yaradılışdan həssasdırlar ona görə də sərt ola bilməsələr də, sərt olmaq məcburiyyətindədilər. Çünki qadın şair olarsa, bəzən çox qınaqlara məruz qalır və belə hallarda qadın sərt olmalıdır. Poeziyada səmimiyyət gizlətmək mümkün deyil, bunu da ən gözəl şəkildə qadınlar bacarır. Həmin səmimiyyət də bəzi insanlarada başqa-başqa fikirlər yaradır, buna görə də çox vaxt dirənmək lazım gəlir.
8. Bugünkü kitab bolluğunda oxucu seçim qarşısında qalır. Sizcə oxucu necə seçim etməlidir – tanınmış adlara güvənməlidir, yoxsa dəyəri səssiz sətirlərdə axtarmalıdır? Və belə bir şəraitdə maddi imkanı olmayan, amma həqiqi söz deyən bir qələm adamı oxucuya necə çata bilər?
– Bu günki kitab bolluğu həm zənginlikdir, həm də oxucuya seçim imkanları qazandırır. Amma digər tərəfdən də bu qədər seçimlərin içində dəyəri görünmək çətinləşir. Əlbəttə ki sadəcə tanınmış adlara güvənmək kifayət deyil. Çünki bəzən tanınmış adlar təsadüfi bir uğurun nəticəsi ola bilir. Səssiz sətirlərdə dəyər axtarmaq isə cəsarət tələb edir. Naməlum müəlliflərə vaxt ayırmaq risk kimi görünür, amma çox vaxt məhz belə əsərlər insanın ruhuna daha yaxın ola bilər.Maddi imkanı olmayan, amma həqiqi söz deyən yazıçı, oxucuya sosial şəbəkələr, şəxsi bloqlar vasitəsilə çata bilər. Həmçinin ədəbi müsabiqələrə, kitabsevərlər qruplarında müzakirələrə qoşularaq özünü önə çəkə bilər.
9. Ədəbiyyatda “görünmək”lə “tanınmaq” arasında sizcə nə fərq var? Görünməyən, amma yazan biri tanınmaq üçün nə etməlidir?
–Görünmək üçün bəzən sadəcə bir şeirini sosial şəbəkədə paylaşmaq, bir qəzetdə çıxmaq və ya hansısa tədbirlərdə auditoriya qarşısında iştirak etmək kifayətdir. Ancaq tanınmaq, sənin imzanın artıq qəbul olunmasıdır. Tanınmaq görünməkdən daha uzunmüddətli və çətin bir prosesdir, Məncə görünmək addımdır, tanınmaq isə həmin addımların nəticəsidir.
10. Bugünkü dövrdə bir qələm sahibi maddi gücü olmadan sözünü geniş auditoriyaya çatdırmaq üçün hansı vasitələrdən istifadə edə bilər?
– Burda artıq müəllifin bir növ yardıma ehtiyacı olur. Şeiri yazdın, paylaşdın, bitdi deyil, ona can verən dəyərli səs sahibləri, qiraətçilərə ehtiyac duyulur. Onlar bizim yazdıqlarımıza yeni nəfəs verərək, tanınmağımıza səbəb olurlar. Məncə bütün şairlərin tanınmağında qiraətçilərin rolu böyükdür.
11. Bildiyimiz kimi, bu gün bir çox qiraətçi ödəniş qarşılığında şeir səsləndirir. Bəzən yüksək səviyyəli qiraətçinin ifasında zəif bir şeiri eşidəndə hansı duyğunu yaşayırsınız? Sizcə burada məsuliyyət kimdədir – zəif şeiri səsin gücü ilə “gizlədib” təqdim etdirən şairdəmi, yoxsa onu düşünmədən qəbul edən dinləyicidəmi? Sözün dəyəri necə qorunmalıdır?
–Ədəbiyyatın bu günkü reallığını əks etdirən sualdır. Yüksək səviyyəli qiraətçinin zəif şeiri oxuması, əvvəlcə səsin gözəlliyi insanı valeh edir, amma diqqətlə qulaq asanda sözlərin boşluğunu görmək üzücüdür. Məsuliyyət o zaman şairdə olur ki, əgər o, sözün zəif olduğunu bilə-bilə “səsi” arxaya pərdə kimi qoyub əsərini təqdim etdirir. Qiraətçidə o zaman olur ki, şeir seçimində diqqətli olmalı, sözün yükünü hiss etməlidir. Əks halda, səsi ilə zəif şeiri bəzəyərək dinləyicini aldadır. Burda ən az məsuliyyət dinləyiciyə düşür, çünki insanın ruhalı dəyişkən olur, ən zəif şeiri elə ruh halında olarkən dinləyirki insan, o şeir ona sanki şah əsər kimi gəlir. Söz həmişə səsdən öndə olmalıdır bunu unutmasaq sözünü dəyərini də qoruyub saxlaya bilərik.
12. İstedadı olub, amma dəstəyi olmayanlar çox vaxt kölgədə qalır. Sizə bu sahədə – ədəbi və ya sosial mühitdə – dəstək olanlar olubmu? Ümumilikdə, istedadlı insanların görünməsi üçün sizcə ən çox nə çatışmır?
– Ədəbiyyat tarixinə nəzər salanda görürük ki, dəstəksiz qalan neçə-neçə istedadlı insan ya gec tanınıb, ya da ümumiyyətlə unudulub. Mənim tanınmağımda sayt, qəzet, jurnal rəhbərinin rolu böyükdü. Hamı kimi mənə də dəstək olan ədəbi mühit nümayəndələri var və hər birinə bütün səmimiyyətimlə təşəkkür edirəm. Kitabımın ön söz müəllifi, dəyərli şairimiz, Ramiz Qusarçaylıya minnətdaram ki, o, bu məsuliyyətli yolda məni tək qoymadı. Mütəmadi olaraq şeirlərimi “Azərbaycan” jurnalında çap edən Qəşəm Nəcəfzadəyə, bütün tədbirlərdə yanımda olan, ən böyük dəstəkçim Dilbər Yaqubovaya və əlbəttə ki, şeirlərimə hər zaman yer verdiyiniz üçün sizə, sonsuz təşəkkürümü bildirirəm. İstedadlı insanların görünməsi üçün davamlı dəstək və ədalətli qiymətləndirmə çatmır. Hamı öz tanıdığı insana dəstək olur. Hələ əyalətdə yazıb yaradırsansa dəstək üçün çox az adam olur. Məncə sözün özü önə çəkilsə, şəffaflıq olsa istedadlı kəslər də daha tez tanınar.
13. Bəzən ailə və yaxın çevrənin dəstəyi yaradıcı insan üçün böyük güc mənbəyinə çevrilir. Sizin yaradıcılıq yolunuzda ailənizin rolu nə dərəcədə olub? Bu dəstək ruh halınıza və şeirlərinizə necə təsir göstərib? Yoxsa əksinə – qarşı tərəfdən qadağalar, anlaşılmazlıqlar yaşamısınız?
-Ümumiyyətlə hansı sahədə olursan ol, lap elə evdar xanım ol, ailə dəstəyi mütləqdir. Mənim ailəm, bu yolda hər zaman yanımdadır. Dəstəyi də danılmazdır.
14. Əgər poeziya bir insan olsaydı, sizcə sizi necə xatırlayardı — səssiz bir sirdaş kimi, sirrini ona açan etirafçı kimi, yoxsa dönə-dönə geri qayıdan bir söz yolçusu kimi? Siz sözə sığınan biri oldunuz, yoxsa sözü yaşadan biri?
– Bu müsahibənin ən sevdiyim sualı oldu deyərdim. Əgər poeziya bir insan olsaydı, məncə məni “dönə-dönə geri qayıdan bir söz yolçusu” kimi xatırlayardı. Çünki poeziya mənim üçün təkcə sığınacaq deyil, həm də bir yoldur – mən ora gəlib dayanıb susmamışam, həmişə yenidən qayıtmışam, yenidən sual vermişəm, yenidən dinləmişəm. Mən belə hiss edirəm ki, sözə sığınan insan özünü sözün içində gizlədir. Sözü yaşadan insan isə onu qoruyur, ona həyat verir. Mən özümü daha çox sözü yaşadan tərəfdə hiss edirəm. Çünki sözü yaşatmaq paylaşmaqdan başlayır.
15. Bir şair kimi heç unudulmaqdan qorxmusunuzmu? Yoxsa düşünürsünüz ki, nə olursa-olsun, bir misranız sizi gələcəkdə də yaşadacaq? Əgər elə bir misranız varsa – hansıdır o?
Yəqin ki, şair üçün “unudulmaq” qorxusu çox təbiidir çünki o sözlə özünü var edir, sözlərdə yaşadır. Əlbəttə ki mən keçiciyəm, amma sözüm qalacaq. Mənə elə gəlir ki, məni yaşadan bir neçə şeirim olacaq. Bunlardan biri,
“İndi hər şey yolundadı fəqət mən,
Darıxmışam o balaca qız üçün.” şeiridir. Və sonda sizə bu fürsəti mənə yaratdığınız üçün minnətdarlığını bildirirəm. Ümid edirəm ki, müsahibəmiz oxucuya da yol göstərəcək.
Təşəkkür edirik, Əfsanə xanım. Səmimi cavablarınız və duyğulu misralarınızla bu müsahibəni sözün dəyəri adına unudulmaz etdiniz. Sizə yaradıcılıq yolunuzda ilhamlı addımlar, sözünüzə daim həyat verəcək oxucular arzulayırıq.
Müsahibəni hazırladı Aysel Nəsirzadə
