Bu günkü həmsöhbətim tanınmış kino-rejissor, Prezident mükafatçısı Cavid Təvəkküldür.
- Rejissor olmaq üçün hansı keyfiyyətlərə malik olmaq lazımdır? Cavid bəy, siz özünüzdə bu bacarığı nə zaman kəşf etdiniz?
Məncə, istər rejissor ol, istər çəkməçi, istərsə də yazıçı — ilk növbədə insan olmalısan. İnsanları anlamaq, bəzən insan olmaqdan da çətin prosesdir.
Rejissor olmağım isə bir növ təbii şəkildə baş verdi. Kliplər və reklamlar çəkə-çəkə bu sahəyə gəldim. “Space” telekanalında mərhum Oqtay Əliyevin qardaşı Elçin Əliyev mənim klipimi tənqid etmişdi. O zaman anladım ki, rejissorluq çox ciddi sənətdir və bu sənətlə məşğul olmaq üçün ciddi müəllimlərdən dərs almaq lazımdır. Necə ki, riyaziyyat, fizika və kimya elm hesab olunur, rejissorluq və aktyorluq da elə bir elmdir.
Beləcə, beynəlxalq kino məktəbində Rüstəm müəllimin yanında, daha sonra Moskva kino kurslarında rejissorluğun sirlərini öyrəndim. Rejissor olmaq üçün istedad vacibdir, amma insan olmağı bacarsan, sənə lazım olan hər şeyi öyrədəcəklər.
- Yerli kino və teatr mühitinin formalaşması və inkişafı üçün hansı addımlar atılmalıdır? Sizcə niyə Avropa ilə ayaqlaşa bilmirik?
Əvvəlcə onu qeyd edim ki, Avropa insanı ilə bizim insan fərqlidir. Mühitimiz, cəmiyyətimiz, koloritimız və kinoya baxışımız da tamamilə başqadır.
Kinoteatrların inkişafı üçün dövlət səviyyəsində konkret plan olmalıdır. Dövlət bu sahədə maraqlı olmalı, Azərbaycan kino sənayesinin inkişafı üçün vergi güzəştləri tətbiq edilməlidir. Mənim bildiyimə görə, artıq yeni kino texnikalarının gətirilməsi istiqamətində müəyyən işlər görülür. Əyalətlərdə teatrların çoxalması da bu inkişafın bir hissəsi olmalıdır. Bütün bunlar fonunda yaxşı nəticələr əldə etmək mümkündür.
- Cavid müəllim, gənc rejissor və yazarlara nə tövsiyə edərdiniz?
Bir-bir ad çəkmək mənim prinsipimə ziddir, amma bir şeyi tövsiyə edə bilərəm. Mənim müəllimim deyərdi ki:
“Kurosava Yaponiyanı dünyaya aparmadı, dünyanı Yaponiyaya gətirdi.”
Mən də istəyirəm ki, bizim rejissorlar dünyanı Azərbaycana gətirsinlər. Öz milli düşüncə tərzimizlə, azərbaycanca düşünərək, müasir həyatı və sadə insanların həyatını əks etdirsinlər. Avropanı təqlid etməklə və ya formal bənzətmələrlə film çəkməklə uğur qazanmaq olmaz. Miloş Forman demişdi ki, “ən böyük əsər insan portretidir.” İnsan yaratmaq lazımdır, həm də o insan qanına qədər azərbaycanlı olmalıdır.
- “Cavad xan” filmi haqqında sənədli film çəkmisiniz. Belə bir layihəyə sizi nə vadar etdi? Sovet İttifaqı dağılandan sonra tarixi filmlərimizin az çəkilməsinin səbəbi nədir?
Rejissorluğa yeni başladığım dövrlər idi, təcrübə toplamaq istəyirdim. O vaxt Rövşən Almuradlı “Cavad xan” filminin quruluşçu rejissoru idi. Ssenari müəllifi Sabir Rüstəmxanlı, baş rolda isə Nurəddin Mehdixanlı idi.
Filmin çəkilişləri zamanı İsmayıl Ömərova müraciət edib, icazə istədim ki, bu film haqqında sənədli film çəkim. Sağ olsunlar, razılıq verdilər. Mən də operatorla birlikdə çəkilişləri izləyir, kino prosesini tamaşaçıya göstərmək istəyirdim. Bu prosesdə Rövşən Almuradlıdan çox şey öyrəndim. Hətta onunla birlikdə “Ölüləri qəbirstanlıqda basdırın” adlı layihə planlaşdırmışdıq, amma həyata keçmədi.
Tarixi filmlərin az çəkilməsinin əsas səbəbi maliyyə çatışmazlığıdır. Məncə, problem peşəkar qıtlığında deyil.
- Mənim fikrimcə, “Azarkeş” filmi Azərbaycan komediyalarında ilk beşliyə daxil ola bilər. Bu film haqqında bir az danışardınız.
“Azarkeş” filminin ssenari müəllifi İmir Məmmədlidir. Filmin çəkilməsi İsmayıl Ömərovun dəstəyi ilə mümkün oldu. Çəkilişlər Ağsunun Kalva kəndində aparıldı.
Filmin çəkilişləri zamanı bəzi maraqlı mistik hadisələr də baş verdi. Baş rollarda Əjdər Həmidov və Səidə Quliyeva çəkilmişdilər. Bu, mənim ikinci filmim idi. Mini qrupla, çox kiçik büdcə ilə çəkmişdik. O zaman cəmi otuz yaşım var idi.
Bu film indiki bəzi komediyalardan fərqli olaraq, tərbiyəsiz zarafatlara yer vermədən çəkilmişdi. Əsas məqsədimiz milli koloriti qorumaq idi.
- Bu günə qədər heç bir Azərbaycan filmi “Oscar” mükafatına layiq görülməyib. Sizcə, yaxın gələcəkdə bu baş verə bilərmi?
İnanıram ki, yaxın illərdə Azərbaycan filmi “Oscar”a namizəd olacaq. Son dövrlər çox istedadlı rejissorlarımız yetişir və kino dilini yaxşı bilirlər. Əgər Elvin Baydarovun filmi Venesiyada mükafat alırsa, digər gənc rejissorların filmləri Kann festivalına qəbul olunursa — deməli, ümid var. Amma mənim məsləhətim odur ki, “Oscar”ı düşünmədən, sırf sənət üçün çalışsınlar. Uğur özü gələcək.
- Çəkilişlər zamanı başınıza gələn ən maraqlı hadisə hansıdır?
Belə hadisələr çox olub, amma biri heç vaxt yadımdan çıxmaz. Yaradıcılığımın ən məhsuldar dövründə “Qarabağnamə” adlı 10 seriyalı film çəkirdik. Lakin İctimai Televiziyanın rəhbərliyi dəyişdi və filmi dayandırdılar.
Filmin 60 faizi çəkilmişdi. Yeni rəhbərlik işi saxlamağı tapşırdı, mənə isə ərizə yazıb işdən çıxmağımı dedilər. Bu hadisə mənim üçün çox ağır idi. Daha sonra “Bir Günəş altında” adlı etnoqrafik film və Rafiq Əliyevlə birgə “Dərs” filmini çəkdim.
“Qarabağnamə” filmi ilə bağlı illərlə müraciət etdim, amma nəticə olmadı. O layihədə təkcə mənim yox, həm də Pənah xanın, İbrahim xanın, Şuşanın haqqına girdilər. Buna görə də haqqımı halal etmirəm.
- Cavid bəy, yəqin ki, reallaşdırmaq istədiyiniz yeni planlarınız var. Onlardan bəhs edərdinizmi?
Bəli, yeni layihələrim var. Hazırda Hüseyn Cavidin “Şeyx Sənan” əsərini açıq səma altında səhnələşdirmək fikrim var. İlk dəfə olaraq Qaxın qədim alban kilsəsindən canlı dekorasiya kimi istifadə edəcəyəm.
Bundan əlavə, mərhum Rövşən Almuradlının İsmayıl Şıxlının “Ölən dünyam” romanı əsasında “Ölüləri qəbirstanlıqda basdırın” pyesini səhnələşdirmək planım var. İnanıram ki, bu planları həyata keçirməyə Allah mənə güc verəcək.
Söhbətləşdi: Nicat Hunalp
