Şərq poeziyasının Məhsətisi.
Zəngin və qədim tarixə malik çoxəsrlik Azərbaycan poeziyasının görkəmli nümayəndəsi,ipək parçalar üzərində qızılı qələmlə söz inciləri yaradan,qələmi ilə insan ruhunu toxuyan,qadın adını pərdə arxasında saxlayıb pərdənin özünü qələmə çevirən Məhsəti Gəncəvi ədəbiyyat tariximizdə öz dəst-xətti ilə şeçilmişdir.
Şairənin həyatı haqqında məlumatlar Azərbaycan Əlyazmalar İnstitutunda,İstanbulda və Londanda saxlanılan XIII əsrə aid”Əmir Əhməd və Məhsəti”dastanından götürülüb.
Məhsətinin tale yoluna nəzər salsaq,görərik ki,1089- cu ildə dünyaya göz açan bu məşhur simanın əsl adı Mənicə olmuşdur.Məhsəti onun özünə seçdiyi ədəbi təxəllüs olub.Onun həyat yoldaşı Əmir Əhmədlə xoşbəxt həyatı ömür-gün yoldaşının dünyadan köçməsi ilə bitmişdi,hətta bəzi mənbələrdə ağlamaqdan gözlərinin kor olduğu da qeyd edilir.Dastanda eyni zamanda məzarının Şıx düzü adlanan yerdə-Nizami Gəncəvinin qəbrinin yanında olduğu da qeyd edilir.
Məhsəti Gəncəvi nəinki Azərbaycan intibahının parlaq nümayəndəsi,eyni zamanda öz şeirlərində sənətkar,şair,müğənni,mütrib obrazlarını tərənnüm edən poeziya nümayəndəsi olub.Bəzi mənbələrdə onun ilk şahmatçı qadın,ilk qadın musiqiçisi olduğu məlumatlara da rast gəlirik.
Məhsətinin rübai,qitə və qəzəllərini müxtəlif mənbələrdən ilk dəfə olaraq Səhab Tahiri toplamış və 1957- ci ildə 200-ə yaxın şeir parçasından ibarət divanını tərtib etmişdir.
Onun rübailəri təkcə Azərbaycan dilinə deyil,ingilis,italyan,alman və fransız dillərinə tərcümə edilmişdir.
Onun xatirəsini əbədiləşdirmək üçün Gəncədə muzeyi yaradılmış və 1980- ci ildə heykəli ucaldılmışdır.
2013-cü il 16 yanvar tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Məhsəti Gəncəvinin 900 illik yubileyinin keçirilməsi ilə bağlı sərəncam da imzalamışdır.
Məhsəti Gəncəvi yaradıcılığı qadın səsinin nə qədər səmavi və hikmətli ,qadının söz azadlığının və düşüncə zəkasının rəmzi olduğunun bariz nümunəsidir.
Məhsəti Gəncəvinin rübailəri
Bazara getmişdim bir cümə günü,
Gördüm, kəklik alıb sarın üstünü.
Tez-tez deyir ona: “Cəfa verənin
Bir gün belə qalxar göylərə ünü”.
Xalqın başında gər olsan da bir tac,
Ağladar səni də bir gün ehtiyac.
Xalqın dərdinə qal, ona yaxın ol,
Qorx o gündən, özün olasan möhtac.
Bu dünya bir qızıl kuzəyə bənzər,
Suyu gah şirindir, gah da ki zəhər.
Çox da öyünmə ki, uzundur ömrün,
Əcəl köhlənində hazırdır yəhər.
Yolda darğa mənə rast gəldi dünən,
Əlində tutduğu çubuqla bərkdən
Döyürdü qəzəblə o, bir qadını,
Tamaşa edirdi hər yoldan ötən.
Hünərin səfası acıdır müdam,
Odur hünər suyu içmir bir adam.
Alçaq adamların cəhalət odu
Hünəri küləyə vermişdir tamam.
