“YUXULARIN YAXASINDA GÜL AÇAN NAĞILLAR”
İlhamə Kədərin “Doqquz şirin yuxu” kitabı haqqında….
Uşaqlar üçün nağıl yazmaq, bəlkə də yazı sənətinin ən müqəddəs missiyalarından biridir. Çünki uşaq qəlbi — saf bir səhər kimidir. Hər toxunuş iz qoyur, hər söz toxum səpir. Və bu toxumlardan nəinki xəyal çiçəkləri, həm də gələcəyin şəxsiyyəti boy atır. İlhamə Kədərin “Doqquz şirin yuxu” adlı nağıl kitabı məhz belə toxumlar səpən bir ruhun məhsuludur — içində işıq, hikmət və ana nəfəsi daşıyan bir kitabdır.
Uşaqlar üçün yazmaq — kainatın ən zərif yerinə barmaqla toxunmaq kimidir. Orada uşaq təxəyyülünün sınmaz qanadları var, həqiqətə çevrilməyə can atan yuxular var. İlhamə Kədər isə “Doqquz şirin yuxu” kitabında bu yuxulara o qədər ehtiyatla, sevgi ilə və duyğusal incəliklə yanaşır ki, oxucu hiss edir — bu kitab nəinki uşaq ruhuna, bəşəri duyğulara, eləcə də böyük bir ədəbi məsuliyyətə hesablanıb.
Uşaqların saf dünyasına, incə duyğularına toxunan yazıçı İlhamə Kədər “Doqquz şirin yuxu” kitabında həm nağıl estetikası, həm də dərin mənəvi qatlar baxımından oxucusunu sevindirə bilmişdir. Mücrü nəşriyyatının “Çoxbilmiş” uşaq seriyasında nəşr olunan bu kitabda təqdim olunan hekayələr sadəcə yuxular deyil, əslində uşaqlara yönəlik həyat dərsləri, humanizm, təbiət sevgisi, əməkə hörmət və cəsarət kimi ali keyfiyyətlərin tərbiyəsidir.
Bu kitabda “yuxu” sadəcə gecə gələn istirahət deyil — yuxu burada bir oyanışdır. Uşaq şüurunun oyanışı, xeyirlə şərin ilk savaşları, mərhəmətlə laqeydliyin, cəsarətlə qorxunun qarşılaşmasıdır. İlhamə xanımın qələmindən süzülən bu yuxular, oxucunun içində sükutla açan bir gül kimidir — dərindən duyulan, səssizcə danışan, ruhun əyilməyən dərəcələrinə sirayət edən gül…
Göydəmirin göz yaşları — və ya mərhəmətin unudulan izi
Kitabın ilk nağılı “Göydəmir” — nağıl kimi başlayır, amma sonu qəfil bir həyat həqiqəti ilə üzləşdirir. Şahmərdan babanın sədaqətli atı Göydəmirin təkliyi, sahib itkisi və son dərəcə simvolik bir şəkildə “elə pay-püşk olunması” — insanın öz mənəvi borcuna biganəliyinin metaforasıdır. Göydəmirin hər sümüyündən, quyruğundan, kəlləsindən fayda uman kəndlilər — əslində bir mədəniyyətin, bir toplumun qəflət içindəki aynasıdır.
Lakin dəli Şirzad obrazı — həmin aynaya bir su səpir. O səssizcə Göydəmirin qalıqlarını torpağa verir və onun tüklərindən düzəltdiyi kamanla kədərin nəğməsini səsləndirir. Bu səhnə — kitabın ən poetik zirvələrindən biridir. O kamanın səsi həm Göydəmirin, həm insanlığın harayıdır:
“Göydəmirin ölüsü də el işinə yarayır…”— nə qədər acı, bir o qədər də gerçək bir cümlə…
Nağıl kitabında musiqi var…
İlhamə Kədərin qələmində hər şey canlanır. “İnal və kitablar” nağılında kitabların içindən çıxan quşlar, fil, ayı, dovşan, hətta ağacdələn — sanki nağıl sözünün öz bədənini tapmış halıdır. Bu nağıl, uşaq oxucunu kitabların sehrinə inandırmaq üçün yazılmayıb — bu nağıl uşaqla kitabı dost etməyə çalışan bir körpüdür. Və bu körpünün dayaqları — məhəbbət, maraq və təxəyyüldür.
İnalın kitab rəflərində öz boyunu kiçildərək qəhrəmanlarla birgə yaşaması, istədiyi nağılın içində öz yerini tapması — gələcəkdə yazıçı olmaq istəyən hər uşağa ilham verəcək gücdədir. Bayquşun dediyi bir fikir isə, sanki bu kitabın ruhunu izah edir:
“Nağıl dünyasında hamı bir-birini danışmadan da anlayır.”
Bir çəyirdəkdən doğan Cənnət — və ya “Həyat” adlı qızın fədakarlığı
“Cənnət nərdivanı” adlı nağıl — bəlkə də bu kitabın içində ən dərin və simvolik mətnlərdən biridir. Burada bir uşaq — Həyat adlı bir qız — çəyirdəklərdən yol düzəldir, bu yolun hər addımında həyat ağacı boy atır, meyvə bağlarına çevrilir. Həyat qızın simasında — biz ümidin, inamın, fədakarlığın obrazını görürük.
Oba ilə birlikdə səhranı yaşıl cənnətə çevirən bu qızın sükutla, fədakarcasına atdığı addımlar — oxucunu düşündürür: bəlkə biz də öz cəmiyyətimizdə bir “Həyat” ola bilərik?
Divlərin mağarasında — ədalətin səsi
“Ər-Raz çayının sirri” və “Tunc dağın qapısı” — İlhamə xanımın nağıl janrında ən çox poetik fəlsəfə yüklədiyi mətnlərdəndir. Bu nağıllarda Yaxşılıq pərisi, Ley quşunun nəsli, zəncirlə tilsimlənmiş balaca çoban obrazı — hər biri məcazlarla toxunmuş ruh səsləridir.
Əcinnələrə qarşı uşaq vicdanı, körpə safılığı qalxır, tilsimləri qırır. Və burada müəllif uşaq düşüncəsi ilə belə böyük bir ədalət çağırışı edə bilir. Bu, nağılın çərçivəsini aşan bir haldır — bu, bir insanlıq çağırışıdır.
Kitab boyda bir dua…
“Doqquz şirin yuxu” — əslində bir dua kitabıdır. Uşaqlar üçün yazılmış, amma böyüklərin də içindəki uşağa ünvanlanan dualar…
Bu kitabı oxuduqca insanın içində bir dilək oyanır: Kaş bütün uşaqlar belə yuxularla böyüyə… Kaş onların qorxulu gecələrini belə nağıllar yatsın…
İlhamə Kədər bu əsəri ilə sadəcə yazmayıb — o, bizə nəvaziş verib. O, sanki bizim uşaqlığımızın üstünə bir yorğan çəkib — içi nurla dolu, səsi layla kimi gələn bir yorğan…
Sözümün sonunda…
Məncə, bu kitabın ən böyük uğuru — uşaqla böyüyü eyni dərəcədə düşündürməsidir. Oxuduqca hiss edirsən ki, bu sadə görünən yuxuların içində nə qədər dərindən gələn, saf duyğular var. İşıqlı, doğma, təmiz və bəzən də ağır xatirələr doğuran bu nağıllar həm də müəllifin daxili uşaqla dialoqudur. Hər bir nağıl — bir az İlhamə Kədərin öz ruhuna yazdığı məktubdur.
Uşaq ədəbiyyatında belə bir poetik güc, belə bir emosionallıq, belə bir dərinlik az-az hallarda müşahidə olunur. İlhamə Kədərin “Doqquz şirin yuxu”su — təkcə bir kitab yox, həm də bir çağırışdır. Bu çağırış həm yuxudur, həm oyanış. Həm şəfəqdir, həm dua. Həm körpə səsidir, həm ana nəfəsi.
İlhamə Kədərin “Doqquz şirin yuxu”sunu oxuduqdan sonra içimdən tək bir şey keçdi — kaş bu kitab bütün kitabxanalarda, bütün məktəblərdə, bütün anaların beşiyinin kənarında olaydı. Kaş bu nağıllar bizim övladlarımızın düşüncəsində səssizcə boy ataydı…
Bu kitab — təkcə “uşaq üçün yazılmış nağıl” deyil. Bu kitab — bir ana nəvazişi, bir müəllim duası, bir nənə laylası, bir xalqın nağıl içində gizlətdiyi xatirədir.
Bu kitab — yaşamaq üçün yazılmış bir nağıl, sevmək üçün yazılmış bir xatirə, öyrətmək üçün yazılmış bir işıqdır.
Allah İlhamə xanımın qələm gücünə qüvvət versin! Onun qələmindən süzülən hər nağıl — bir az da bizi insan etsin…
Hörmətlə: Vüsal Ağa
Şair-publisist
