“Müsahibə həftəsi”nin bu dəfəki qonağı – poeziyamızın duyğu dərinliyi, intellektual zənginliyi ilə seçilən, şair, alim, pedaqoq Təranə Turandır.
Xoş gördük, Təranə xanım.
Bilirəm ki, həm ölkəmizdə, həm də xaricdə sizinlə çoxsaylı jurnalistlər, ədəbiyyatsevərlər müxtəlif zamanlarda müsahibələr aparıblar. Onlar sizin zəngin yaradıcılığınız, dərin düşüncə tərziniz və poeziyanızın bənzərsiz dünyası ilə maraqlanıblar. Bu gün isə mən istəyirəm bu söhbət bir qədər fərqli olsun – daha səmimi, daha dərin və daha çox insanın iç dünyasına toxunan bir istiqamətdə getsin. Ümidvaram, suallarımı bəyənərsiniz.
1.Sizi poeziyaya gətirən ilk duyğu nə olub? Yəni həyatın harasında, hansı anda ilk dəfə hiss etmisiniz ki, sözlə danışmaq – bəlkə də sükutdan daha təsirli ola bilər?
-Xoş gördük, əziz Aysel xanım! Doğrusu, bunu dəqiqliklə xatırlaya bilmirəm. Amma orta məktəb ilıərindən qalma dəftərlərdə bir neçə şeirimin sonunda yazılma tarixi var: 1983, 1984. Bu da onu göstərir ki, 13-14 yaşlarımda artıq şeir yazırdım, amma o “ilk duyğu”, məni şeir yazmağa vadar edən o ruh halı yadımda deyil. Təkcə onu deyə bilərəm ki, danışmaqdan çox düşünən uşaq olmuşam. Daha çox öz aləmimdə, atamın dili ilə desək, kitablar dünyamda idim. Fürsət tapan kimi təkliyə çəkilib hərisliklə oxuduğum əsərlərin içindən məni çəkib çıxartmaq imkansızdı, demək olar ki, mən orada yaşayırdım. Drayzerin Cennisinin həyəcanları ilə, Hüqonun Jan Valjanının mərhəmət fəlsəfəsiylə, Esmeraldasının cəsur və insanlığa sevgi dolu ürəyiylə, Tolstoyun Anna Kareninasının bütün kanonları yıxıb dağıdan faciəvi cəsarətiylə, səssiz kölgə kimi evdə dolaşan Mariya Balkonskayasının çox mətləbləri pıçıldayan sükutuyla… Belə bir əsrarəngiz, sehrli aləmin içində idim. Yaxşı yadımdadır ki, kitab aludəçiliyindən yuxusuz qalmağımın ata-anamı narahat etdiyi vaxtlarda mənə qadağa qoymuşdular, gecələr yatdığım otağın işığı yana bilməzdi. Amma bunun da çarəsi vardı. “Ceyranpeç” deyilən qaz sobasının qapağını qaldırıb alov dilimlərindən düşən işıqda səhərədək oxuyurdum. Sobanın istisindən üzüm necə qızarıb yanardısa anam bəzən mənə soyuq dəydiyini, qızdırmalı olduğumu düşünərdi. Kitablarla dostluq, oradakı obrazlarla daxili dialoq mənə öz sözümü deməyi öyrətdi, söz demək ehtiyacını yaratdı.
Amma hərdən sükut da sözün ifadə edə bilmədiklərini ən mükəmməl şəkildə çatdıra bilir.
2.Psixoloji olaraq yazı prosesi sizin üçün necə gedir? Yazarkən düşünürsünüzmü “bu nə qədər oxucuya təsir edəcək”, yoxsa yazının sadəcə sizin üçün dürüst olması önəmlidir?
-Yazı prosesi beyinlə qəlbin düşüncə və duyğu saxlancını üzə çıxarmaq ehtiyacının reallaşmasıdır. Açmağa hazır çiçək tumurcuqda bükülüb qala bilmədiyi kimi sözə dolub doğulmağa hazır duyğular və düşüncələr axınının da qarşısını almaq mümkün deyil. Məlumdur ki, sənət əsərinin yaradılmasında bütün idrak prosesləri iştirak edir: yaddaş, təfəkkür, təxəyyül. Eləcə də psixoloji (hətta patopsixoloji!) faktorlar, mənəvi amillər və s. Bütün bunlar bədii mətnin yaranması prosesində kompleks halda iştirak edir və daim iç-içə, dinamik hərəkətdə olur. Lirika və psixologiyanın sintezi isə ədəbiyyatda estetik kəşflər üçün daha böyük imkanlar açır. Yazıçı dürüstlüyünə gəlincə, bu yaradıcılıq amili olduqca önəmlidir, hətta Hüqo, Tolstoy, Dostoyevski, Çexov kimi böyük yazıçılarda bu dürüstlüyün psixonevroz mərhələsi ilə qarşılaşırıq. Mənimçün yazı prosesi bütün bu sadaladıqlarımın sövq-təbii öz yerini tutması, yəni, planlı şəkildə yox, nəzərə alınmadan reallaşmasıdır. Təbii ki, bu keyfiyyətlərin hamısı şeirdə cəmləşməyə də bilər. Ümumiyyətlə, plan-prospekt daha çox epik əsərlər üçündür, eləcə də oxucu zövqünə hesablanan mövzu, problematika və s. Şeirdə bunlara gərək duyulmur, şeirin meydanı daha azaddır.Hərhansı şeirin və ya misranın oxucuya necə təsir edəcəyini düşünərək yazmaq isə mənə saxtakarlıq kimi görünür. Və arif oxucu o saxtalığı dərhal hiss edər.
3.Müasir Azərbaycan poeziyasında sizi ən çox düşündürən və diqqətinizi çəkən cəhətlər hansılardır? Sizcə bu gün gənc və orta nəsil şairlər hansı istiqamətlərdə yazır, hansı mövzular ön plana çıxır?
-Çağdaş ədəbi prosesdə poeziya hər zamankı müqəddəs yerini və keyfiyyətini qoruyub saxlamaqdadır. Günümüzdə şeirin öncül mövqeyi aşkar görünür. Əlbəttə, internetin yaranması “yaxşı” ilə “pis”i, elitarla populyarı ayırmağı çətinləşdirir, nəinki oxucuda, bəzən peşəkar tənqidin özündə belə müəyyən çaşqınlıqlar yaradır. Sosial şəbəkədə onlayn şairlər”lə peşəkar şairlərin bir-birinə qarışdığı bir zamanda əsil yaradıcılığın real tənqidi qiymətini alması da ləngiyə bilir, söz oğurluğunun, saxtakarlığın kölgəsində gerçək sənətin parıltısı bəzən gözlərdən yayınır. Bu gün istər dünyada, istərsə də Azərbaycanda onlarla cari poeziya hərəkatının, minlərlə imzanın və bədii mətnin timsalında bunu müşahidə etmək mümkündür. Digər narahatlıq doğuran cəhət budur ki, poeziyada ciddi plagiat var. Bir az xoşuna gələn şeirin çox keçmədən istedadlı bir şairdən fikir, düşüncə, kəlmə oğurluğu olduğunu başa düşürsən. və ya söz oyunu ilə bu oğurluğun ört-basdır edildiyinin fərqinə varırsan. Dəfələrlə Ramiz Rövşən, Vaqif Səmədoğlu, Salam Sarvan… bir çox şairin şeirlərinin və ya misralarının bu şəkildə “çırpışdırıldığı” diqqətimi çəkib. Bu kimi hallar ciddi narahatlıq doğursa da, ümumilikdə poeziyamızda nikbinlik yaradan cəhət budur ki, orijinal, dəyərli sənət örnəklərimiz də çoxdur.
Çağdaş dünya şeiri ilə yaxından tanışlığım sayəsində deyə bilərəm ki, bu gün Azərbaycan şeiri qlobal poeziyadakı yeniliklərlə ayaqlaşa biləcək səviyyədədir, hətta bu sahədə bir çox xalqların ədəbiyyatını xeyli qabaqlayıb. Poeziyamın bu günkü mövzu rəngarəngliyi içərisində zəfər, şəhidlik, ümumilikdə vətən mövzusu aparıcı mövqedədir. Və bu, sovet dövrünün süni vətənpərvərlik şablonundan uzaq, əsil yurd sevgisi ilə bağlı, milli-mənəvi ehtiyacdan, həyəcandan doğan duyğuların tərənnümüdür. Bütün ədəbi nəsillərin yaradıcılığında bu cəhət diqqəti çəkir. Lakin gənc ədəbi nəslin yaradıcılığında bir qədır fərqli çalarlar da görünür, həmin gənc şairlərin müharibədə iştirak etməsi, o həyəcanı ilikıərinə qədər hiss etməsi duyğuların gücünü poeziyada da qüvvətli səsləndirir.
4.Müşahidə etdiyim qədərilə siz son illərdə xarici mətbuatda, beynəlxalq antologiyalarda və müxtəlif dillərdə ən çox çap olunan azərbaycanlı şairsiniz. Bizim üçün də, oxucularımız üçün də maraqlıdır bu imkanlar sizə necə yarandı? İlk dəfə hansı ölkədə və hansı formada xarici oxucu ilə görüşdünüz?
-Təvazökarlıqdan uzaq səslənməsin, ancaq həqiqətən də çox vaxt bir gündə bir neçə ölkədə şeir və ya müsahibələrimin, yaradıcılığım haqqında təhlil yazılarının nəşr edilməsi xəbərini allram. Əlbəttə, bu günkü uğurlarıma gəlib çatana qədər uzun bir yol qət etmişəm. Bunu xarici ölkələrlə 1998-ci ildən başlayan ədəbi dostluqların, yaradıcılıq əlaqələrinin bəhrəsi kimi görürəm. Hazırda şeir, hekayə və məqalələrim 37 dildə, 50-dən çox ölkədə nəşr olunubsa, bu bir neçə ildə başa gəlməyib, uzun illərin ədəbi yolçuluğu sayəsində addım-addım qazanılıb. Mən Türkiyədə Kıbrıs Balkanlar Avrasiya Türk Ədəbiyyatları Qurumu ilə əməkdaşlığa başlayanda hələ nə internet vardı, nə də indiki sosial şəbəkələr. 90-cı illərdə Batı Trakya türklərinin ədəbiyyatı ilə bağlı yazdığım elmi məqalə üçün məni ölkəmizdəki Türkiyə səfirliyinə çağırıb təqdir etmişdilər, səfirliyin məsul işçisi Ümit Yardım bəy mənə bir qucaq qiymətli kitablar hədiyyə edərək başladığım işdə — Balkan türkləri ədəbiyyatını tanıtmaq yolunda uğurlar arzulamışdı. Elə o vaxtdan başlayaraq Türkiyə, Almaniya, Rusiya, Ukrayna, Özbəkistan, Qırğızıstan, Qazaxıstan və b. ölkələrdə əsərlərim nəşr edildi. 2016-cı ildə İtaliyada beynəlxalq ədəbiyyat festivalında təməli qoyulan dostluqlar isə bu əlaqələrin daha da şaxələnməsinə, şeirlərimin daha çox sayda ölkənin mətbuatına yol tapmasına səbəb oldu. Və qeyd edim ki, dünya ölkələrində təkcə öz yaradıcılığımı təbliğ etmirəm, bir çox şairimizin şeirlərini də nəşr etdirib tanıdıram. Onlardan çoxunun şeirinin Avropa mətbuatında ilk dəfə mənim təqdimatımla nəşr edilməsindən daxili rahatlıq duyuram. Konkret adlar qeyd etməyi lazım bilmirəm, ancaq bu gün də ölkəmin layiqli imzalarını tanıtmağı özümə mənəvi borc bilirəm.
5.Gələcəyə baxanda beynəlxalq ədəbi layihələrdə iştirak məsələsində sizi daha çox nə cəlb edir, poeziyanızın daha geniş coğrafiyalara yayılması, yoxsa müxtəlif xalqların ruhuna toxunmaq, söz vasitəsilə insanları birləşdirmək?
-Beynəlxalq ədəbi layihələr ilk növbədə ədəbiyyatların qarşılıqlı əlaqədə inkişafına xidmət edirsə, digər tərəfdən xalqlar arasında dostluğu möhkəmləndirir, gözəl münasibətlərin təməlini qoyur. Təbii ki, belə tədbirlər həm konkret şairin yaradıcılığını tanıdır, həm də o şairin mənsub olduğu millət, xalq və onun milli-mənəvi, ədəbi-mədəni dəyərləri haqqında aydın təsəvvür yaradır.
Ruha toxunmayan sözün bütün dünyaya yayılması isə mümkün deyil. Hətta ədəbi dostluqlar sayəsində şeirlərinin nəşr edildiyi ölkələrin sayını artırsan belə, bu proses davamlı ola bilməz. İlk növbədə uğurlu əsər ortaya çıxarmaq lazımdır, oxucu sevgisi məhz bu amillə bağlıdır. Bu günə qədər dəvət aldığım, iştirakçısı olduğum bütün beynəlxalq layihələrdə əsas məqsəd ədəbi əlaqələrin genişlənməsi, bədii təcrübə paylaşımı və söz sənətini dünyada sülhə, qardaşlığa xidmət etdirmək məqsədi daşıyıb.
6.Deyirlər ki, insan uğur qazandıqca ətrafında insanlar azalır. Bəzən elə anlar olur ki, böyük bir uğura imza atırsan, amma o sevinci bölüşəcək bir nəfər tapmaqda çətinlik çəkirsən. Sanki uğur həm də bir növ tənhalığı gətirir. Siz bu hissi yaşamısınızmı? Belə anlarda yəni uğur qazandığınız zaman ilk zəng etdiyiniz, bu xəbəri bölüşmək istədiyiniz adam kim olur?
-Uğur qazanmaq ilk növbədə keyfiyyətli iş görməklə, daha sonra o işə verilən dəyərlə ölçülür. Mənimçün ən böyük uğur bir yazını layiqincə başa çatdırmaqdır. Yaradıcılıq prosesində bu cəhət məni razı sala bilirsə, təbii şəkildə sonrakı uğurlara qapı açılacağına inanıram. (Əlbəttə,vaxtında qiymətini almayan əsərlər də olur.) İstər bədii, istər elmi fəaliyyətimdə nə qədər uğurum olubsa, heç vaxt dediyiniz o tənhalığı hiss etməmişəm. Daim bu sevinci bölüşəcək ailəm, doğmalarım, dostlarım və həmkarlarım yanımda olub. İlk sevincimi bölüşdüyüm isə anam, həyat yoldaşım və qızlarımdır. Lakin sualınınzda toxunduğunuz “ətrafımdakıların azalması” ilə bağlı dərin təəssüf yaradan o durumu da yaşamışam. Dünyama çox yaxın bildiyim qələm dostlarımdan bir qismini o şəkildə itirdiyim olub. Ən böyük uğurlarımı bölüşdüyüm zaman bütün simasında, davranışlarında qısqanclığın, bəzən hətta kinin, nifrətin rəngini gördüklərim, sonra isə bu xəbis duyğularının zərərini hiss etdiklərim indi həyatımda yoxdur. Amma bu, tənhalıq gətirmir, əksinə, yorucu və gərəksiz adamların sıxlığından, yaratdığı nəfəs darlığından xilas edir.
7. Təcrübəli və uzun illərdir poeziya ilə yaşayan bir şair kimi fikriniz çox maraqlıdır. Zamanla oxucu zövqünün dəyişməsi qaçılmazdır – cəmiyyət dəyişir, dəyərlər, baxışlar, texnologiyalar dəyişir və bununla yanaşı, ədəbiyyatdan gözləntilər də fərqlənir. Sizcə bu dəyişikliklər fonunda müasir şeir necə olmalıdır?
– Bu gün digər ədəbi növlərin janrlarında olduğu kimi poeziyada da müxtəlif yeni istiqamətlərin, bəzən isə yenilik adıyla əllaməçiliklərin şahidi oluruq. Əslində ədəbiyyatdan bütün “izm”ləri soyunduranda yerdə qalan bədiilik gerçək sənətdir. Və oxucu zövqü nə qədər dəyişsə də əsil sənət əsərinin yaşı yoxdur, o daim təzə-tərdir, aktualdır. Müasir gənclik kitabxanadan Füzulinin “Heyrət ey büt!” kitabını mütaliə üçün istəyirsə, Nəsiminin qəzəllərini oxuyub, saatlarla müzakirəsinə ehtiyac duyursa, bu o deməkdir ki, ötüb keçən zaman, uzun-uzaq əsrlər zövqləri, dünyagörüşləri, baxışları nə qədər dəyişsə də böyük sənətin sehri dəyişmir. Müasir dövrdə yazılan ən yaxşı şeirlər də gələcəkdə seviləcək, oxunacaq. Heç bir texnoloji inkişaf insanı sənət zövqündən ayrı sala bilməyəcək. Bugünkü şeir ədəbi ənənəni inkar etmədən müasir axtarışlara yol almalıdır, bizim olduqca zəngin poeziyamız var, ona görə də hər cür yenilyi və sənət eksperimentlərini o zənginliyi zədələmədən etmək lazımdır.
8. Ölüm, zaman, əbədilik – bunlar sizin şeirlərinizdə tez-tez rastlanan mövzulardır. Sizcə insan ömrünün mənası nədir və sizin şəxsi etiqadınız, fəlsəfəniz bu suala necə cavab verir?
– Mən 90-cılar ədəbi nəslinin nümayəndəsiyəm. Bizim nəslə mənsub hər bir şairin şeirində bol-bol tabutlar var, ölüm var…. Bu pessimizmin qaynağı isə bir ictimai quruluşdan digərinə keçid dövrünə təsadüf edən gəncliyimizdə yaşadıqlarımızla bağlıdır. Bir tərəfdən, sovet imperiyasının dağılmasının ardından milli müstəqilliyimizə qovuşmağın sevinciylə qanadlanır, 70 il yasaq edilən türkçülüyün, Turançılığın həyəcanını yaşayırdıq. digər tərəfdən sosializmdən kapitalizmə keçidin bərabərində gətirdiyi çətinliklərlə, Qarabağ müharibəsinin verdiyi dərdlərlə qəhr olurduq. Bir yandan tələbəlik illərində ali məktəblərdə hökm sürən rüşvət psixologiyasının yaratdığı stres, bir yandan da tələbə yoldaşlarımızın cəbhədən gələn şəhid xəbəri… Təbii ki bütün bunlar, bədii düşüncəmizdə öz əksini tapır, şeirlərimizdə pessimizmin daha üstün mövqeyini şərtləndirirdi. Müəyyən yaşdan sonra isə ölüm gerçəyinə, zamana və əbədi varoluşa fərqli baxış tərzi formalaşdı. İnsan ömrünün mənasını nədə görürəm? Nazim Hikmət deyirdi ki, xoşbəxt insan evdə olanda işə, işdə olanda evə tələsən insandır. Mənimçün də evimdə və işimdə olan hörmətim, zərrə-zərrə qazandığım etibar, güvən, sayqı hər zaman önəmli olub. Cəmiyyətlə bağlı bütün qalan dəyərlərin qazanılması bu təməllə bağlıdır. Öncə ailəmdə mövqeyim və etdiklərim, sonra iş yerimdə, daha sonra bütün cəmiyyətdə… Və həyatdakı missiyamı yerinə yetirərkən heç bir maneəyə, çətinliyə baxmadan öz xarakterimə xəyanət etməmək, özüm qala bilmək mənimçün çox önəmlidir. İçimdəki işıq selini heç bir qaranlığın boğmasına izn vermədən, o işığı ürəklərə, həyatlara səxavətlə bəxş etmək və insan kimi hörmətlə, sevgiylə anılmaq… həyatın mənası budur.
9.Bu gün Təranə Turan poeziyası sizcə Azərbaycanda layiq olduğu dəyəri görürmü? Ədəbi cameənin, oxucuların və mədəniyyət qurumlarının sizə olan münasibətindən razısınızmı?
– Dəyər görmək.. Dəyəri nə ilə ölçdüyümüzə bağlıdır. Çoxları üçün bu dəyər yazıçılara ev verilməsi, yüksək vəzifəyə təyin olunmaq, pul mükafatı və s. kimi maddi təminatlardır. Mənimçün şair kimi dəyər görmək oxucu sevgisidir, şeirlərimə ədəbiyyatşünas və tənqidçi münasibətidir, haqqım olan mükafatlara layiq görülməkdir və s. Və şükürlər olsun ki, bu baxımdan heç bir şikayətim yoxdur. Vay o gündən, insanın iddiaları istedad və zəhmətindən, layiq olduqlarından kilometrlərlə irəliyə keçə. Gününüzdə bu o qədər yayqınlaşıb ki… Bir-iki şeir yazıb dahilik xəstəliyinə tutulanlar özünü inandırdığı qpndarma “istedad”ının qarşısında bütün cəmiyyəti, dövləti borclu durumnda görür, bu çox anormal vəziyyətdir. İnsan o vaxt rahat yaşayır ki, hər şeyi (dəyərin sadaladığım o formalarını da) başqalarından ummur… Əlbəttə, sən mənəvi toxluğunla səs çıxarmağa gərək duymadığın halda heç layiq olmayanların müxtəlif yollarla dövlətdən, cəmiyyətdən qopardıqlarının doğurduğu məyusluqlar da var.
10.Azərbaycanda hansı rəsmi və ədəbi mükafatlara layiq görülmüsünüz?
-Rəsul Rza mükafatı, Mikayıl Müşfiq mükafatı, Akif Səməd mükafatı, Türk dünyasına xidmət ödülü, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin 25 illiyinin yubiley medalı, “İlin yaradıcı qadını” ödülü, “İlin elmi kitabı” mükafatı, filologiya sahəsində elmi nailiyyətlərə görə AYB-nin fəxri fərmanı və s.təltiflərim olub.
11. Ümumiyyətlə, mükafatlar və ictimai diqqət sizcə bir şairi daha çox ruhlandırır, yoxsa ona müəyyən mənada daxili rahatlıq, hətta səssiz bir ‘tamamlanma’ hissi verir? Yəni insan öz sözünü deyib, dəyərini alanda bu onu yeni zirvələrə aparır, yoxsa bir növ dayanmağa, durulmağa vadar edir?
-Mükafat ictimai diqqətin ən üst səviyyədə təzahürü kimi həmişə motivasiya verir. Məgər əsər yazmağın ötəsindəki digər bütün çabalar diqqət görmək üçün deyilmi? Bütün yaradıcı insanların belə bir diqqətə ehtiyacı var. Təbii ki, o diqqətə arxayın olmaq yox, onun doğurduğu sənət məsuliyyəti ilə daha yaxşı əsərlər yazmağa çalışmaq doğru yoldur. Uğurların davamlılığını təmin etmək bu yoldan keçir.
12.Siz həm də uzun illərdir universitet auditoriyalarında gənclərlə ünsiyyətdəsiniz. Müəllim olmaq sizin üçün nə deməkdir – sadəcə bilik ötürmək, yoxsa bir gəncin daxili dünyasına yol tapmaq, onun şəxsiyyətinə və gələcəyinə təsir etmək? Bu illər ərzində özünüzü daha çox öyrədən, yoxsa öyrənən mövqedə hiss etmisiniz?
-Müəllimin ilk vəzifəsi bilik ötürməkdir. Tədris etdiyin fənni elə öyrətməlisən ki, hər mövzunun şüur altında obrazı yaransın. O zaman bilik mismar kimi dərinə işləyir, ötüb keçən zamanın rüzgarları onu oradan dartıb çıxara, silib yox edə bilmir. Bilik deyəndə təkcə konkret bir sxematik proqramla dərs anlatmağı nəzərdə tutmuram. O dərsin mövzusunda həyat dərsini də məharətlə əridib təqdim etməyi, gənclərin düşüncəsinə önəmli təsiri vacib hesab edirəm. Müəllimlik təcrübəmdə daim bu şərtə əməl etdim, dünya ədəbiyyatının şedevrlərini tələbələrimə tanıdanda mütləq problemlərə, xarakterlərə öz fəlsəfi baxışımı, milli genetik yaddaşdan gələn, köhnəlməyən ali mənəvi dəyərlər mövqeyindən mübasibətimi də işin içinə qatdım. Tələbələrimə hər zaman ən böyük sərvətim kimi baxdım, düzgün yatırımlarla daim artmaqda olan bir sərvət…Daim onlara ən böyük xoşbəxtliyin mənəvi rahatlıqda olduğunu, şərəf, vicdan və ləyaqətindən heç nə üçün ödünc verməməyi gənc yaşda öyrənməyin vacibliyini aşılamağa çalışdım. Bu günədək dünyanın hər tərəfindən aldığım saysız-hesabsız tələbə məktublarında, mesajlarda bunun bəhrəsi olduğunu görürəm. Bir də müəllim təkcə nitqi ilə tələbəsinə təsir etmir, onun davranışları, müxtəlif situasiyalarda hansı şəkildə çözüm yolu tapması, xarakter bütövlüyü, ümumilikdə şəxsiyyəti tələbənin həyat meyarlarının müəyyənləşməsində önəmli rol oynayır. Tələbə müəlliminin özündən yüksək vəzifəli birinin qarşısında yaltaqlıq səviyyəsindəki acizliyini görürsə, onun müəyyən situasiyalarda yetirməsinin mövqeyini müdafiə edə bilməmək qədər qorxaqlığını müşahidə edirsə, təbii ki, belə bir müəllimdən öyrənməsə yaxşıdır. Və biz bu öyrətmə prosesində özümüz də dayanmadan öyrənirik, inkişaf edirik. Yaxşı müəllim hər yeni tədris ilində ötən ilkindən daha yaxşı dərs demək üçün yeni biliklər qazanmağa önəm verməlidir.
13.Auditoriyada dərs keçərkən müəllim-şair-alim kimliyiniz arasında bir sərhəd çəkirsinizmi? Yoxsa bu üç rol iç-içə keçib sizi daha fərqli bir tədris üslubuna aparır?
-Müəllim, ədəbiyyatşünas alim, şair… bunlar fəaliyyətimdə daim iç-içədir. Onların birini digərindən təcriddə təsəvvür etmirəm. Tələbələrimdə unudulmaz təəssürat yaradan müəllim obrazım üçün də məhz bu “üçlüyə” borcluyam. Fəaliyyətimdə onların vəhdəti yaxşı mənada fərqliliyi təmin edir. Elə bilirəm ki, tələbələrimin “siz bizə həm də həyat dərsi keçdiniz”, “”həyatla bağlı çox vacib şeyləri sizdən öyrəndik” kimi fikirləri də bundan irəli gəlir. 23 il əvvəl məzun olan tələbəm “kaş ki, yenidən o auditoriyada sizin mühazirənizi dinləyəydim” deyirsə, bu ülvi arzunu dilə gətirən çox önəmli bir nüans var.
14.Mən inanıram ki, ədəbiyyatın ələyi çox ədalətlidir – zaman, oxucu və tənqid nəhayətdə kimin əbədiyyətdə qalacağına qərar verəcək. Amma bu gün təkcə şeir yazmaq kifayət edirmi? Sizcə, ədəbi yaddaşda qalmaq, poeziyanı yaşatmaq və gələcəyə daşımaq üçün şair nə etməlidir?
-Dediyiniz kimi, zamanın ələyi yaxşını, pisi ayırd edəcək. Amma bəzən zamanı belə aldadanlar olacaq. Ustad Seyran Səxavətin çıxışlarından birində belə bir cümlə var idi: “Sovet dövründə bəzi yazıçılar üçün tərcümeyi-hal yaratdılar.” Və bu gün həmin tərcümeyi-hala – özkeçmişə hamı inanır. Bu gün qondarma özkeçmişlər, saxta bioqrafiyalar yoxdurmu? Gələcəyi onlara inandıracaqlar. Tənqid həmişə həqiqi sənətin mövqeyini müdafiə edə bilirmi? Gərəksiz cızmaqaraları ilə göz boyayan qondarma imzaları bizə “yazıçı” olaraq sırımağa çalışanların içində tənqid də boy göstərir. Amma ümid edək ki, əbədiyyətdə qalmağı tənqid yox, şeirin bədii səviyyəsi təmin edəcək. Heç nəyə baxmayaraq yazmaq, dünya ədəbi təcrübəsinin nailiyyətləri ilə, müasir ədəbi prosesin yenilikləriylə tanış olmaq, qarşılıqlı əlaqələr sayəsində öyrənmək, inkişaf etmək lazımdır. Yaddaşlarda qalmaq isə şairin planı olmamalıdır, zaman bunu özü tənzimləyəcək.
15. Oxucular sizi illərdir sözlərinizlə tanıyır. Onlara bir cümləlik, ən səmimi və ən içdən mesajınız nə olardı? Müsahibəmizi də məhz həmin cümlənizlə yekunlaşdırmaq istərdim.
-Mühitdən, situasiyadan, həyatın gözlənilməz təzyiqlərindən asılı olmayaraq həmişə, hər yerdə özünüz olun, heç nəyin və heç kimin sizi dəyişdirməsinə, içinizdəki mənəvi ucalıqdan aşağı atmasına izn verməyin.
Müsahibəni hazırladı Aysel Nəsirzadə
